این علم در این مدت با موفقیت‌های چشمگیری همراه بوده است، به‌طوری‌که به‌عنوان یکی از معجزات علم جدید یاد می‌کنند. بسیاری از بیماران که قبلاً به علت نارسایی عضو با مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کردند، امروزه با موفقیت بالایی با پیوند قابل‌درمان هستند، ولی پیوند اعضا مشکلات خاص خود را دارد.
فرایند پیوند اعضا طوری است که اولاً باید عضوی در دسترس باشد که به فرد پیوند شود. لذا یکی از مشکلات این رشته کمبود عضو پیوندی است. متأسفانه به علت این کمبود تعداد قابل‌توجهی از بیماران قبل از پیوند فوت خواهند کرد.
دومین مشکل این است که تا زمانی که عضو پیوند شود، این عضو خارج از بدن است و خون‌رسانی ندارد. خود این مسئله به عضو پیوندی آسیب می‌رساند.
سومین مشکل این است که عضو پیوندی غیرخودی است و سیستم دفاعی بدن قصد پس زدن آن را دارد، یعنی مسئله «رد پیوند».
اگر این سه مشکل حل شود، بیماران بیشتری پیوند خواهد شد و میزان موفقیت پیوند بالا می‌رود.
۱- کمبود عضو
یکی از مشکلات بزرگ پیوند کمبود عضو پیوندی است، برای مثال در کشور ما هر ۷ دقیقه یک نفر به علت نبود عضو پیوندی نامناسب فوت می‌کند. در آمریکا بیش از ۱۰۰ هزار نفر در انتظار پیوند هستند و فقط ۳۰ هزار نفر در سال پیوند می‌شود و بسیاری از بیماران در فهرست‌های انتظار پیوند فوت خواهند کرد.
یکی از راه‌حل‌های این معضل ساختن عضو از سلول‌های بنیادی خود بیمار است. این کار نه‌تنها می‌تواند مشکل کمبود عضو را حل کند، بلکه چون سلول‌ها از خود بیمار هستند، مسئله رد پیوند را نیز حل می‌کند و نیازی به مصرف داروهای ضد رد پیوند نیست. خود این داروها عوارض و هزینه بسیاری دارند.
پزشکان برای اولین بار با استفاده از سلول‌های بنیادی بیمار و روش‌های مهندسی بافتی موفق شدند نای (مجرای هوایی به ریه) را بسازند و در یک عمل ۹ ساعته آن را به کودک ۲ ساله‌ای پیوند کنند.
این کار درباره ۶ بیمار دیگر نیز انجام شده است. محققان در تلاش هستند با استفاده از این روش‌ها اعضای دیگر بدن را با استفاده از سلول‌های بنیادی خود بیمار بسازند.
یکی دیگر از راه‌حل‌های کمبود عضو، ساختن اعضای مصنوعی مانند قلب یا کلیه است. اگر می‌توان فرد مبتلا به نارسایی کلیه را با دستگاه دیالیز زنده نگهداشت، چرا نتوان با ساختن دستگاه دیالیزی کوچک و قابل‌پیوند به بیمار او را درمان کرد و یا همین کار را با قلب مصنوعی انجام داد.
قلب درواقع یک پمپ است. محققان یک قلب مصنوعی کوچک ساخته‌اند که می‌توان آن را به بیمار وصل کرد یا درون سینه بیمار قرار داد تا کار قلب را انجام دهد.
محققان دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو مشغول ساختن کلیه مصنوعی هستند که بتوان آن را در بدن بیمار کار گذاشت تا کار کلیه که تصفیه خون از سموم است، را انجام دهد.
یکی از فناوری‌های جدید که به ساختن عضو پیوند کمک کرده است، پرینت سه‌بعدی است. محققان در آمریکا موفق شده‌اند با پرینت سه‌بعدی مثانه بسازند و به بیمار پیوند کنند. اگرچه این فناوری در ابتدای کار است، ولی امیدواری بر است که با پیشرفت آن بتوانند اعضای پیچیده‌تری چون قلب، ریه، کبد یا کلیه را تولید کرد.
پیوند اعضا از حیوانات از دیرباز در فکر بشر بوده است. بر سر دروازه ملل در تخت جمشید تصویری از موجودی با سر انسان و اعضایی از حیوانات متفاوت دیده می‌شود. پیوند اعضای حیوانات در دهه ۷۰ و ۸۰ در پیوند کلیه، قلب و کبد آزمایش شده است، ولی به علت نتایج ناموفق و مسائل اخلاقی مرتبط با آن برای چند دهه متوقف شده بود.
اخیرا با استفاده از فناوری مهندسی ژنتیکی دوباره بارقه امیدی در این باره زنده شده است که شاید بتوان از اعضای حیوانات برای پیوند استفاده کرد.
۲- مشکل رد پیوند
ازآنجاکه عضو پیوندی غیرخودی است، دستگاه ایمنی بدن با آن مبارزه خواهد کرد و قصد تخریب آن را دارد. بنابراین این بیماران تا آخر عمر باید داروهای ضد رد پیوند را مصرف کنند. این داروها بدون عارضه نیستند و هزینه زیادی دارند. در ضمن علیرغم مصرف این داروها بازهم گاهی رد پیوند رخ می‌دهد و منجر به ازکارافتادن عضو پیوندی می‌شود.
پژوهشگران دانشگاه هاروارد در آمریکا موفق شده‌اند با استفاده هم‌زمان سلول‌های مغز استخوان و کلیه فرد دهنده وضعیتی ایجاد کنند که دستگاه ایمنی کلیه را پس نزند. به این حالت مدارا یا تولرانس می‌گویند.
با این کار دستگاه ایمنی متشکل از هردوی سلول‌های فرد دهنده و سلول‌های فرد گیرنده خواهد شد، به‌طوری‌که کلیه پیوندی را از خود می‌داند و پس نمی‌زند. به‌این‌ترتیب این بیماران به هیچ دارویی برای جلوگیری از رد پیوند نیازی ندارند. امید است که از این روش بتوان در پیوندهای دیگر نیز استفاده کرد.
۳- مشکل خارج بودن عضو از بدن
عضو پیوندی تا وقتی که به فرد گیرنده پیوند شود، ممکن است ساعت‌ها از بدن خارج بماند و خون‌رسانی ندارد. این مسئله منجر به آسیب دیدن عضو پیوندی می‌شود. گاهی باید روزها یا شاید هفته‌ها صبر کرد تا عضو به کار بیفتند. در این مدت مثلاً در پیوند کلیه می‌تواند فرد را دیالیز کرد تا عضو به کار بیفتد، اما در پیوند قلب یا کبد، اگر عضو کار نکند ممکن است به مرگ بیمار منجر شود.
اخیراً دستگاه‌هایی ساخته شده است که محیط بدن را در خارج شبیه‌سازی می‌کند تا عضو آسیب کمتری ببیند. به‌طور مثال در بریتانیا کلیه روی دستگاه حاوی پمپی قرار می‌دهند که تا زمان پیوند به عضو خون و اکسیژن را می‌رساند. همین کار را با قلب، ریه و کبد هم انجام داده‌اند. به‌این‌ترتیب تا زمان پیوند، عضو در همان وضعیت داخل بدن قرار دارد و به کار خود ادامه می‌دهد، مثلاً در مورد کلیه در خارج بدن ادرار تولید می‌کند یا در مورد کبد صفرا می‌سازد.
امید بر این است که با پیشرفت علم در این زمینه‌ها تعداد بیشتری از افراد مبتلا به نارسایی اعضا پیوند شوند و ن نتایج پیوند از این‌که هست، نیز بهتر شود.
*جراح پیوند و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
نظر شما